Beschrijving

Ascenseur pour l’échafaud (Lift naar het schavot) was de eerste speelfilm van de bekende Franse regisseur Louis Malle (1932-1995). Enkele jaren voordat hij deze film maakte, regisseerde hij als 23-jarige filmstudent samen met Jacques-Yves Cousteau de diepzeedocumentaire Le Monde du silence, die zowel de Gouden Palm in Cannes als de Oscar voor beste documentaire won. Voor Ascenseur pour l’échafaud keek hij voor de spanningsopbouw met een schuin oog naar Hitchcock, maar hield hij zijn andere oog gericht op een interessante psychologische verhaallijn over de relatie tussen de hoofdpersonen. De film betekende de doorbraak voor actrice Jeanne Moreau, en zorgde ervoor dat jazzcomponist Miles Davis, die verantwoordelijk was voor de soundtrack van de film, in een klap beroemd werd in Europa.

Julien Tavernier (Maurice Ronet) is ex-militair en werkt op een kantoor met een rijke industrieel als baas. Hij begint een relatie met de vrouw van de baas (Jeanne Moreau) en samen bedenken ze een plan om de oude man te vermoorden. Na de moord raakt Julien op een nogal klungelige manier in de lift van het gebouw verstrikt. Zijn geliefde wacht vergeefs op hem in een café, en zijn auto wordt gestolen door een puber en diens vriendin. Deze twee nemen Juliens identiteit aan wanneer ze na een tijd joyriden bij een motel in contact raken met een Duits echtpaar. Die ontmoeting heeft fatale gevolgen voor de Duitsers. Door een samenloop van omstandigheden raakt Julien zo betrokken bij een misdaad waar hij niets vanaf weet. Slechts een kan hem daaruit redden, de vrouw die niet anders weet dan dat Julien haar heeft laten zitten.

De film zit vol met symboliek, zowel vergezocht als aan het oppervlakte. Zo is er de relatie tussen Julien en de vrouw van de directeur. Nergens in de film zijn ze samen, behalve op het einde, prachtig in beeld gebracht door de foto die in de ontwikkelvloeistof zichtbaar wordt. Ook de oorlog speelt een rol, zowel die in Indochina als de Tweede Wereldoorlog. De jongen die Juliens auto steelt is te jong om gevochten te hebben in elk van de oorlogen, hij doet zich tegenover de Duitsers wel voor als een ex-militair. Des te ironischer dat hij dan als echte Fransoos alsnog twee Duitsers om het leven brengt. Wat vooral goed geslaagd is aan de film is de gehele sfeer, in combinatie met de muziek. Het is goed voor te stellen dat de filmmuziek zo’n impact heeft gehad. Vele latere filmmakers grepen voor de muziek terug op dit voorbeeld. Niet eerder werd muziek op een dergelijke manier gebruikt om de trieste sfeer van de film te versterken.

Er bestaan nogal wat misverstanden over de film: zo zou Miles Davis speciaal voor de film naar Frankrijk gekomen zijn. Niets is minder waar, hij was enkele weken voor wat optredens in Parijs, Louis Malle vroeg hem de muziek bij de film te maken en nadat Davis beelden van de film gezien had werd alles een paar weken later in één nacht zonder verdere voorbereiding opgenomen, waarbij Davis voor het grootste deel improviseerde op basis van enkele thema’s. Ook wordt de film door velen in de Nouvelle Vague beweging geplaatst. Het is waar dat de film veel kenmerken heeft die overeenkomen met typische Nouvelle Vague elementen, zoals de breuk met traditionelere filmtechnieken en de aandacht voor de film als aparte kunstvorm, maar Louis Malle heeft nooit echt tot de vertegenwoordigers van deze stroming willen behoren. Zijn oeuvre is daar te divers voor, zijn plotontwikkeling te traditioneel. Je zou hem wel als een van de eerste postmoderne filmers kunnen zien, die profiteerde van de veranderingen die de Nouvelle Vague bracht in de Franse filmwereld maar die veranderingen op een geheel eigen manier toepaste bij het maken van zijn films. Het grootste argument om L’ascenseur pour l’echafaud niet tot de Nouvelle Vague stroming te rekenen is echter het gegeven dat de film totaal niet past in de zogenaamde auteurstheorie van de belangrijkste Nouvelle Vague vertegenwoordigers: films moesten een product zijn van de creativiteit van de regisseur zelf. Zo had iedere regisseur een eigen herkenbare stijl. Nu kan er veel over Malle gezegd worden, maar niet dat hij over meerdere films een duidelijk herkenbare eenduidige stijl had.

Ascenseur pour l’échafaud is dus meer een oefening in stijl en een typisch tijdsproduct dan een basis voor de rest van Malle’s films. Maar daarom ook veel beter op zichzelf te beoordelen. Want het blijft een belangrijk meesterwerk in de Franse filmgeschiedenis, een film die buitengewoon goed geslaagd is in sfeertekening, juist door het gebruik van eenvoudige middelen. Een hoogtepunt.